Co wiesz o językach kreolskich? Uważam, że cały temat języków kreolskich jest absolutnie fascynujący. W związku z tym, dzisiaj zamierzam przyjrzeć się takim rzeczom jak pochodzenie języka kreolskiego, gramatyka kreolska, przykłady języka kreolskiego, kraje mówiące językiem kreolskim i wiele, wiele więcej.
Jest tak wiele do powiedzenia na ten temat, że można by spędzić całe życie studiując go. Niektórzy ludzie tak właśnie robią - nazywają się kreolistami, a ich dziedziną nauki jest kreolistyka (znana również jako kreologia).
Wydaje mi się, że częścią tej atrakcyjności jest niezdolność językoznawców do całkowitego sklasyfikowania, w jaki sposób powstały kreole. Istnieje wiele teorii dotyczących ewolucji języków kreolskich, ale żadna teoria nie pasuje do każdego kreola. I choć istnieje wiele podobieństw między kreolami, nie ma też stałego zestawu reguł, które rządzą każdym językiem kreolskim.
Przyjrzę się temu dokładniej poniżej, wraz z niektórymi czynnikami społeczno-historycznymi, które przyczyniły się do rozprzestrzeniania się języków kreolskich w ciągu ostatnich 500-600 lat.
Po pierwsze, chcę odpowiedzieć na najbardziej palące pytanie w tym temacie: czym jest język kreolski?
Co to jest język kreolski?
Definicja języka kreolskiego jest ogólnie przyjęta jako: stabilny język naturalny, który powstał w wyniku zmieszania dwóch innych języków. Obecnie istnieje około 100 przykładów języków kreolskich, z których wiele (ale nie wszystkie) opiera się na języku angielskim, francuskim i portugalskim.
Języki kreolskie różnią się od języków pidżynowych tym, że ludzie dorastają posługując się kreolami jako swoim pierwszym językiem. Z drugiej strony, pidżynów uczy się jako drugiego języka, aby ułatwić komunikację w obszarach, gdzie mówi się różnymi, wzajemnie niezrozumiałymi językami. Aby dowiedzieć się więcej o różnicach między językami, dialektami i nie tylko, kliknij na poniższy link.
Kreole przenoszą mieszanie języków na wyższy poziom, z własnymi strukturami gramatycznymi i rodzimymi użytkownikami. Termin "kreolski" pochodzi od francuskiego "créole", które wywodzi się z łacińskiego "creare", co oznacza tworzyć lub produkować. Termin ten był pierwotnie używany (wraz z "criollo" w języku hiszpańskim i "crioulo" w języku portugalskim) w koloniach założonych przez Europejczyków podczas Wieku Eksploracji. W niektórych koloniach termin ten odnosił się do osób pochodzenia europejskiego, które urodziły się na terenie kolonii, a nie wyemigrowały. W innych, takich jak Brazylia, terminem tym określano osoby pochodzenia afrykańskiego, które urodziły się w Brazylii, w przeciwieństwie do tych, które zostały tam przywiezione na statkach niewolniczych.
Dziś słowo "kreolski" jest używane przez wiele różnych grup etnicznych do opisania samych siebie. Używa się go również do opisania około 100 języków, które powstały w wyniku zmieszania dwóch innych języków.
Czytaj więcej: Jaka jest różnica między językiem a dialektem?
Kształtowanie się języków kreolskich
Języki kreolskie są bardzo zróżnicowane i nie ma jednej teorii, która mogłaby wyjaśnić każde kreolskie pochodzenie. Oczywiście, nie powstrzymało to lingwistów przed próbami i istnieje kilka teorii dotyczących rozwoju języków kreolskich. Przyjrzyjmy się kilku z nich.
Pidgin
Najczęściej przyjmowana teoria, która stoi za definicją języka kreolskiego, mówi, że język kreolski to pidżyn, który zastąpił pierwotny język osadników, a ich potomkowie dorastali mówiąc językiem kreolskim jako językiem ojczystym.
Transformacja w stabilny język
W miarę ewolucji w stabilny język, kreole przyjmują swoje własne struktury gramatyczne, jak również słownictwo. I właśnie w odniesieniu do gramatyki kreolskiej poglądy językoznawców różnią się dość znacznie. Poniżej zamieszczam kilka przykładów teorii gramatyki języka kreolskiego.
Inne teorie na temat rozwoju języków kreolskich
Istnieją trzy główne obozy, jeśli chodzi o teorie pochodzenia i rozwoju języków kreolskich.
Teoria substratu zakłada, że cechy strukturalne języków afrykańskich zostały nałożone na języki europejskie w ramach formowania się kreoli.
Teoria superstrata zakłada, że cechy strukturalne kreoli pochodzą z języków europejskich, na których się opierają.
Jest też teoria uniwersalistyczna, która głosi, że osoby uczące się mówić w kreolach natywnie narzuciły nowe struktury, opierając się na zasadach gramatyki uniwersalnej.
Problem polega oczywiście na tym, że kreoli nie da się jednoznacznie zakwalifikować do żadnej z tych kategorii. Każdy kreolski ma swoje własne strukturalne dziwactwa. Wiele z nich bardziej odzwierciedla gramatykę jednego z ich języków macierzystych niż drugiego, ale nie ma ustalonych reguł, które miałyby zastosowanie w tej kwestii. Wiele kreoli wyróżnia się również prostotą struktury gramatycznej.
Znaczenie społeczno-historyczne
Wspomniałem powyżej o Wieku Eksploracji, ponieważ odegrał on kluczową rolę w rozwoju wielu kreolskich języków, które są używane dzisiaj. Europejskie wzorce handlu kolonialnego oraz handel niewolnikami przyczyniły się do powstania wielu kreolów opartych na języku angielskim, francuskim i portugalskim, które są używane do dziś.
Pidżyny powstawały tam, gdzie konieczna była komunikacja, ale gdzie mówiący nie mogli zrozumieć języka drugiej osoby. Te pidżyny ułatwiały handel, w tym masowy przemyt Afrykanów przez Atlantyk jako niewolników do europejskich kolonii w obu Amerykach.
Zarówno w Afryce, jak i w obu Amerykach, wiele z tych języków pidżynowych ewoluowało z czasem, stając się stabilnymi językami naturalnymi - językami kreolskimi. Wiele z rodzimych języków pidżynowych zaginęło na piaskach czasu, co jest jedną z rzeczy, które utrudniają nam dokładne prześledzenie podstaw danego języka kreolskiego.
Języki kreolskie nie są oczywiście wyłącznie wynikiem handlu niewolnikami czy kolonizacji, choć te dwa czynniki miały największy wpływ. Inne rodzaje języków kreolskich powstały również w innych częściach świata, o czym szerzej piszemy poniżej.
Lista istniejących języków kreolskich
Nie jestem w stanie opisać tutaj wszystkich około 100 kreolskich języków, ale wybrałem kilka z nich, które są najczęściej używane, aby dać wyobrażenie o tym, w jakim stopniu kreole są używane.
Kreole oparte na języku angielskim
Kiedy brytyjscy żeglarze zakładali kolonie i placówki handlowe w obu Amerykach i Afryce, zabrali ze sobą swój język. W ciągu XVII i XVIII wieku rozwinęły się zarówno pidżyny, jak i kreole, aby ułatwić komunikację.
Dziś przykłady kreolskiego języka angielskiego można znaleźć w Afryce, na Karaibach i na wyspach Oceanu Spokojnego. Niektóre z najczęściej używanych to:
Nigeryjski Pidgin
Nigeryjski Pidgin, pomimo swojej nazwy, jest w rzeczywistości językiem kreolskim. Jest on powszechnie używany w całej Nigerii i uważa się, że około 30 milionów osób posługuje się nim jako pierwszym językiem i 40 milionów jako drugim językiem.
Krio
87% ludności Sierra Leone mówi w języku Krio. W tym około 473.000 osób posługuje się nim jako pierwszym językiem i aż cztery miliony jako drugim językiem.
Kreolski na Jamajce
Ponad trzy miliony ludzi posługuje się jamajskim językiem kreolskim. Posługują się nim nie tylko mieszkańcy Jamajki, ale również jamajska diaspora. Język ten jest oparty na angielskim i Akan, wraz z innymi wpływami językowymi Afryki Zachodniej.
Kreolski kameruński
Znany również jako Kameruński Pidgin English i Kamtok, ten kreolski język jest używany jako język ojczysty przez około 5% Kameruńczyków i jako drugi język przez około 50%. W sumie posługuje się nim ponad dwa miliony ludzi.
Tok Pisin
Język Tok Pisin, powstały z angielskiego i lokalnych języków Papui Nowej Gwinei, ma obecnie około miliona rodzimych użytkowników i około czterech milionów osób posługujących się drugim językiem.
Hawajski kreolski angielski (Hawaiian Creole English)
Hawajski kreolski angielski ma w sumie milion użytkowników, w tym 600.000 osób posługujących się nim jako pierwszym językiem i 400.000 osób, dla których jest on drugim językiem.
Sranan Tongo
Sranan Tongo, używany w Surinamie, gdzie jest używany jako lingua franca, ma około 550.000 mówców.
Kreolski bahamski
Około 400.000 osób na Bahamach posługuje się językiem bahamskim kreolskim. Istnieją znaczące powiązania między tym kreolem a wieloma innymi językami używanymi w regionie Karaibów.
Bajan
Bajan jest językiem używanym na Barbadosie, znanym również jako Barbadian Creole. Jest on używany jako główny język przez około 286.000 Barbadosczyków (w porównaniu do około 1.000 Barbadosczyków, którzy używają angielskiego jako głównego języka).
Gullah
Określany również jako kreolski z wysp morskich, Gullah ma około 250.000 mówców w przybrzeżnych obszarach Karoliny Południowej i Georgii w Stanach Zjednoczonych. Osoby posługujące się językiem Gullah można również znaleźć w północno-wschodniej Florydzie i południowo-wschodniej części Karoliny Północnej.
Leeward Caribbean Creole English
Jest to wspólna nazwa dla języków kreolskich używanych na Antigui i Barbudzie, Saint Kitts i Nevis oraz na brytyjskich terytoriach Anguilla i Montserrat. Razem są one domem dla około 150.000 osób posługujących się językiem angielskim Leeward Caribbean Creole English.
Belizean Kriol
Belizean Kriol ma około 150.000 rodzimych użytkowników i około 200.000 osób posługujących się drugim językiem. Jest to lingua franca w Belize, podczas gdy pewna liczba mówców przeniosła się do USA.
Kreole francuskie
Ostatnio poruszyłem temat francuskich kreoli, pisząc o krajach francuskojęzycznych (możesz kliknąć na poniższy link, aby przejść do tego artykułu). Teraz, chciałbym zbadać niektóre z najbardziej rozpowszechnionych kreoli w nieco bardziej szczegółowy sposób.
Czytaj dalej: Kraje francuskojęzyczne i odmiany języka francuskiego
Kreolski haitański
Haitański język kreolski jest najbardziej rozpowszechnionym językiem kreolskim, używa go od 10 do 12 milionów osób. Jest to jeden z dwóch języków urzędowych na Haiti, gdzie posługuje się nim większość ludności.
Kreolski antylski
Język kreolski antylski ma około 1,2 miliona rodzimych użytkowników, którzy posługują się nim na Dominice, Grenadzie, Gwadelupie, Îles des Saintes, Martynice, Saint-Barthélemy, Saint Lucia, St. Vincent i Grenadynach, Gujanie Francuskiej, Trynidadzie i Tobago oraz w Wenezueli.
Kreolski maurytyjski
Nazywany również Morisien, kreolski maurytyjski jest używany przez ponad milion osób na Mauritiusie, a 200.000 osób posługuje się drugim językiem.
Kreolski na Reunion
Wyspa Reunion jest domem dla około 560.000 rodzimych użytkowników kreolskiego z Reunion. Jak wiele kreolskich języków, jest on używany głównie jako język mówiony, a nie pisany.
Kreolski seszelski
Jeden z trzech oficjalnych języków Seszeli, kreolski seszelski ma około 73.000 rodzimych użytkowników.
Kreolski Luizjany
Znany również jako Kouri-Vini, Louisiana Creole jest używany w Luizjanie, w Stanach Zjednoczonych, jak również w południowej Kalifornii, Illinois i wschodnim Teksasie. Jest to język zagrożony, a jego rodzimych użytkowników jest mniej niż 10.000.
Kreole wywodzące się z Portugalii
Portugalscy nawigatorzy roznieśli swój język po całym świecie, o czym pisałem w moim ostatnim artykule na temat krajów portugalskojęzycznych (można do niego wejść poprzez poniższy link). Dali początek wielu kreolom, choć wiele z nich jest już prawie wymarłych. Jednak kreolski język portugalski można jeszcze znaleźć w Gwinei Bissau, na Wyspach Świętego Tomasza i Książęcej oraz na Wyspach Zielonego Przylądka.
Czytaj więcej: Kraje portugalskojęzyczne i odmiany języka portugalskiego
Kreolski Republiki Zielonego Przylądka
W Republice Zielonego Przylądka kreolski jest pierwszym językiem, którym posługuje się około 870 000 osób.
Kreolski z Gwinei Bissau
W Gwinei Bissau, Senegalu i Gambii mówi się w języku bissau-gwinejskim milionem rodzimych użytkowników i 600 000 osób posługujących się drugim językiem.
Papiamento
Najczęściej używany język na karaibskich wyspach Aruba, Bonaire i Curaçao, Papiamento ma około 340.000 rodzimych użytkowników.
Forro Creole
Język Forro Creole jest używany przez około 70.000 osób na wyspie São Tomé i Príncipe, którzy również odnoszą się do niego jako Sãotomense Creole lub Santomense Creole.
Inne kreole oparte na portugalskim
Istnieje wiele innych portugalskich języków kreolskich, ale liczba ich użytkowników maleje. Przykłady portugalskich języków kreolskich z mniej niż 10.000 mówców to:
- Annobonese Creole
- Daman i Diu Indo-Portuguese
- Kristang
- Makanese Patois
- Indo-portugalski na Sri Lance - na skraju wymarcia, pozostało zaledwie kilka rodzin, które mówią nim w domu
Kreole oparte na innych językach
Jak wspomniałam powyżej, kreole istnieją na bazie wielu różnych języków. Niektóre z nich to na przykład:
Kituba
Kituba jest szeroko używany w Demokratycznej Republice Konga, gdzie mieszka około 4,2 miliona osób posługujących się tym kreolskim językiem opartym na Kongo.
Betawi
Betawi, którego językiem posługuje się 2,7 miliona osób, jest największym kreolem opartym na języku malajskim. Mówią w nim głównie mieszkańcy Indonezji.
Chavacano
Chavacano jest językiem hiszpańskim używanym na Filipinach przez około 290.000 osób.
Cutchi-Swahili
Kreol oparty na suahili, Cutchi-Swahili jest używany przez około 46.000 osób w Kenii i Tanzanii.
Malajski Kupang
Kreolski język malajski, Malay Kupang, używany jest w Timorze Zachodnim przez około 200 000 osób.
Czego możemy się nauczyć z języków kreolskich?
Możemy się wiele nauczyć z przykładów języków kreolskich, które istnieją obecnie na całym świecie. Przykłady języków kreolskich dają nam wgląd w sposób, w jaki języki rozwijają się i ewoluują. A ponieważ języki kreolskie występują na całym świecie, jest wiele punktów do nauki.
Istnieje argument, że wszystkie języki były w pewnym momencie kreolami. Na przykład w 1933 r. Sigmund Feist przedstawił bardzo wiarygodną teorię kreolskiego pochodzenia języków germańskich.
Na wysokim poziomie kreole uczą nas, że można przezwyciężyć całkowity brak wspólnego języka, aby osiągnąć cel. Jeśli strony po obu stronach chcą osiągnąć ten cel, zrobią wszystko, by to osiągnąć - łącznie z tworzeniem zupełnie nowych języków, za pomocą których będą się komunikować.
Takeaway
Mam nadzieję, że podobał ci się ten krótki przegląd języków kreolskich. Jak wspomniałem na początku, jest to ogromny temat i uważam go za nieskończenie fascynujący.
Wykorzystałem ten artykuł, aby przeprowadzić Cię przez niektóre z podstaw, w tym:
- Definicja języka kreolskiego
- Teorie pochodzenia i ewolucji języka kreolskiego
- Czynniki społeczno-historyczne wpływające na rozprzestrzenianie się języków kreolskich
- Kilka przykładów języków kreolskich
- Lista języków kreolskich
Istnieje wiele książek na temat kreoli, jeśli chcesz pogłębić swoją wiedzę. A może by tak od razu zacząć naukę i nauczyć się mówić w jednym z języków kreolskich?
Więcej informacji na: http://lingua-projekt.pl/